OCD คืออะไร? รู้จักโรคย้ำคิดย้ำทำที่หลายคนอาจไม่รู้ตัวว่ากำลังเผชิญอยู่
คุณเคยไหมที่ต้องกลับไปเช็กซ้ำๆ ว่าล็อกประตูบ้านหรือยัง ทั้งที่เพิ่งล็อกไปเมื่อกี๊? หรือรู้สึกไม่สบายใจอย่างรุนแรงถ้าของบนโต๊ะไม่ได้จัดเรียงอย่างสมมาตร? แม้พฤติกรรมเหล่านี้อาจเกิดขึ้นได้กับทุกคนในบางครั้ง แต่สำหรับบางคน มันไม่ใช่แค่ความรอบคอบหรือนิสัยส่วนตัว แต่เป็นสัญญาณของภาวะทางจิตใจที่เรียกว่า OCD คือโรคย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive-Compulsive Disorder) ซึ่งส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันอย่างมาก
บทความนี้จะพาคุณไปทำความรู้จักกับ โรค ocd ให้ลึกยิ่งขึ้น ตั้งแต่อาการ สาเหตุ คืออะไร ไปจนถึงแนวทางการรักษาที่ถูกต้อง
รู้จักกับโรค OCD คืออะไร?
หลายคนอาจเคยได้ยินคำว่า OCD ผ่านหูมาบ้าง แต่ยังไม่เข้าใจว่า obsessive compulsive disorder คืออะไรกันแน่? โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) คือความผิดปกติทางจิตเวชประเภทหนึ่ง จัดอยู่ในกลุ่มโรควิตกกังวล ลักษณะเด่นของโรคนี้คือการมี “ความคิดย้ำคิด” (Obsessions) และ “พฤติกรรมย้ำทำ” (Compulsions) ที่เกิดขึ้นซ้ำๆ โดยที่ผู้ป่วยเองก็รู้ว่าเป็นสิ่งไร้เหตุผล แต่ไม่สามารถหยุดความคิดหรือการกระทำนั้นได้ ทำให้เกิดความทุกข์ทรมานใจและใช้เวลาไปกับสิ่งเหล่านี้เป็นอย่างมาก จนรบกวนการทำงาน การเรียน และความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง
ความคิดย้ำคิด (Obsessions) คือ ความคิด ความรู้สึก หรือภาพที่ผุดขึ้นมาในหัวซ้ำๆ โดยไม่ต้องการ ก่อให้เกิดความกังวล ความกลัว หรือความรู้สึกไม่สบายใจอย่างรุนแรง ส่วนพฤติกรรมย้ำทำ (Compulsions) คือ พฤติกรรมหรือการกระทำทางจิตใจที่ผู้ป่วยทำเพื่อตอบสนองต่อความคิดย้ำคิดนั้น โดยหวังว่าจะช่วยลดความวิตกกังวลหรือป้องกันไม่ให้เรื่องร้าย ๆ เกิดขึ้น แต่การกระทำนั้นมักไม่สมเหตุสมผลและเป็นการแก้ปัญหาเพียงชั่วคราวเท่านั้น
เช็กเลย อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) มีอะไรบ้าง?
หลังจากที่เข้าใจแล้วว่าโรค ocd คืออะไร เรามาลองสำรวจอาการที่พบบ่อยกันดีกว่า ของโรคนี้กันดีกว่าว่ามีอะไรบ้าง ดังนี้
- กลัวความสกปรกหรือเชื้อโรค นี่คือหนึ่งในอาการย้ำคิดย้ำทำ ที่คนส่วนใหญ่นึกถึง ผู้ป่วยจะมีความคิดหมกมุ่นว่ามือหรือร่างกายของตนเองสกปรก มีเชื้อโรคปนเปื้อน หรือกลัวการสัมผัสสิ่งของสาธารณะ เช่น ลูกบิดประตู ราวบันได ทำให้เกิดพฤติกรรมย้ำทำคือการล้างมือบ่อยเกินความจำเป็น ใช้เวลาในการอาบน้ำนานหลายชั่วโมง หรือพยายามหลีกเลี่ยงการสัมผัสสิ่งต่าง ๆ จนส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน
- ความไม่มั่นใจและต้องการตรวจสอบซ้ำๆ ลักษณะของ ocd อาการ นี้คือการเกิดความสงสัยและไม่แน่ใจในสิ่งที่ตัวเองทำไปแล้ว เช่น “ฉันล็อกประตูหรือยังนะ?” “ฉันปิดเตาแก๊สสนิทหรือเปล่า?” ความคิดเหล่านี้สร้างความกังวลจนต้องกลับไปตรวจสอบซ้ำแล้วซ้ำเล่า บางครั้งอาจนับสิบนับร้อยรอบ ซึ่งพฤติกรรมนี้อาจกลายเป็น ย้ำคิดย้ำทำ รุนแรง จนทำให้ไปทำงานสายหรือออกจากบ้านไม่ได้
- ชอบอะไรที่เป็นระเบียบ ผู้ป่วยจะรู้สึกเครียดและไม่สบายใจอย่างมากหากสิ่งของต่างๆ ไม่ได้จัดวางอยู่ในตำแหน่งที่ “ถูกต้อง” หรือ “สมบูรณ์แบบ” ตามความคิดของตนเอง เช่น ต้องจัดเรียงหนังสือตามสีและขนาด ต้องวางของบนโต๊ะให้ขนานกันพอดิบพอดี หากมีอะไรผิดเพี้ยนไปจะทนไม่ได้และต้องจัดใหม่ทันที
สาเหตุของโรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) เกิดจากอะไร?
ปัจจุบันยังไม่สามารถระบุสาเหตุที่แน่ชัดของโรคย้ำคิดย้ำทำ แต่จากการศึกษาพบว่ามีหลายปัจจัยที่อาจทำงานร่วมกันและส่งผลให้เกิดโรค ocd ขึ้น ได้แก่
- พันธุกรรม มีหลักฐานชี้ว่าโรค OCD คือโรคที่สามารถถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ หากมีคนในครอบครัว (โดยเฉพาะญาติสายตรง เช่น พ่อแม่ พี่น้อง) เป็นโรคนี้ ก็จะมีความเสี่ยงสูงกว่าคนทั่วไป
- เกิดจากการทำงานของสมอง งานวิจัยพบความเชื่อมโยงระหว่าง OCD คือโรคที่มีการทำงานที่ผิดปกติของสมองในบางส่วน โดยเฉพาะส่วนที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมอารมณ์ การตัดสินใจ และการยับยั้งพฤติกรรม รวมถึงความไม่สมดุลของสารสื่อประสาทอย่าง “เซโรโทนิน” (Serotonin) ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการควบคุมอารมณ์และความวิตกกังวล
- ประสบการณ์ในวัยเด็ก เหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจอย่างรุนแรง การถูกทารุณกรรม หรือการเจ็บป่วยหนักในวัยเด็ก อาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดอาการของโรคได้
- ความเครียด เหตุการณ์ที่สร้างความเครียดสูงในชีวิต เช่น การเปลี่ยนงาน การย้ายบ้าน ปัญหาความสัมพันธ์ หรือการสูญเสียคนรัก สามารถกระตุ้นให้อาการที่เคยมีอยู่เล็กน้อยกำเริบขึ้นมาได้
วิธีการรักษา OCD คืออะไร? เข้าใจโรคนี้อย่างถูกต้อง
หลายคนสงสัยว่าโรค ocd รักษาหายไหม คำตอบคือ อาจไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่ส่วนใหญ่แล้วผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาอย่างถูกวิธี ได้รับการรักษาที่เหมาะสม ส่วนใหญ่มีอาการที่ดีขึ้น และสามารถกลับไปใช้ชีวิตได้อย่างปกติ แล้วโรคย้ำคิดย้ำทำ แก้ยังไง? รักษาอย่างไรบ้าง โดยในปัจจุบันมีวิธีการรักษาโรค OCD ดังนี้
- การบำบัดด้วยการปรับความคิดและพฤติกรรม เป็นวิธีการรักษาหลักและมีประสิทธิภาพมากที่สุด โดยเฉพาะเทคนิคที่เรียกว่า “การเผชิญหน้าและป้องกันการตอบสนอง” ซึ่งจะให้ผู้ป่วยค่อยๆ เผชิญหน้ากับสิ่งที่กระตุ้นให้เกิดความคิดย้ำคิด (Exposure) และฝึกที่จะไม่ทำพฤติกรรมย้ำทำเพื่อตอบสนอง (Response Prevention) เช่น ให้ผู้ป่วยที่กลัวเชื้อโรคแตะลูกบิดประตู แล้วอดทนต่อความกังวลโดยไม่ไปล้างมือ เมื่อทำซ้ำ ๆ สมองจะเรียนรู้ว่าสิ่งที่กลัวไม่ได้น่าอันตรายอย่างที่คิด และความวิตกกังวลจะค่อยๆ ลดลงไปเอง
- การใช้ยา จิตแพทย์อาจพิจารณาให้ยาในกลุ่มต้านเศร้า โดยเฉพาะกลุ่มที่ออกฤทธิ์ต่อสารเซโรโทนิน (SSRIs) เพื่อช่วยปรับสมดุลของสารสื่อประสาทในสมอง ซึ่งจะช่วยลดความรุนแรงของความคิดย้ำคิดและความวิตกกังวล ทำให้ผู้ป่วยตอบสนองต่อการทำจิตบำบัดได้ดีขึ้น
- การดูแลตนเองและปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต การดูแลตนเองเป็นอีกหนึ่งปัจจัยสำคัญที่จะช่วยให้อาการของโรค OCD นั้นดีขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ ออกกำลังกายสม่ำเสมอ ทานอาหารที่มีประโยชน์ และฝึกเทคนิคจัดการความเครียด เช่น การทำสมาธิ โยคะ สามารถช่วยให้อาการโดยรวมของโรคดีขึ้นได้
รู้หรือไม่? OCD คือโรคที่เกิดจากสมอง ไม่ใช่แค่ “คิดมาก”
โรคย้ำคิดย้ำทำ (OCD) คือ ความผิดปกติทางจิตเวชที่มีทั้งความคิดซ้ำๆ และพฤติกรรมที่ไม่สามารถควบคุมได้ แม้ผู้ป่วยจะรู้ว่าไม่มีเหตุผลก็ตาม อาการที่พบบ่อย เช่น กลัวเชื้อโรค ต้องตรวจสอบสิ่งต่างๆ ซ้ำๆ หรือย้ำคิดเรื่องความเรียบร้อยเกินปกติ สาเหตุของโรคเกี่ยวข้องกับพันธุกรรม การทำงานของสมอง และประสบการณ์ชีวิตที่กระทบกระเทือนจิตใจ การรักษาหลักได้แก่ การบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม ร่วมกับการใช้ยาและดูแลสุขภาพโดยรวม แม้โรคนี้อาจไม่หายขาด แต่ด้วยการดูแลอย่างเหมาะสม ผู้ป่วยสามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพอีกครั้ง
